مقدمه

اين قوانين شطرنج نمى تواند همه موقعيتهاى محتمل را كه ممكن است در بازى پديد آيد شامل شود و نيز نمى تواند تمام مسايل عملى را حل و فصل كند. در حالتهايى كه دقيقاً در مواد قوانين حاضر پيش بينى نشده باشد، مى توان با بررسى موقعيتهاى مشابهى كه در قوانين حاضر مورد بحث قرار گرفته است به تصميم صحيح رسيد. در قوانين شطرنج، فرض بر اين است كه داوران از صلاحيت لازم، قضاوت درست و بي طرفى كامل برخوردارند. مقرراتى كه زياده از حد جنبه تفصيلى يابد ممكن است اختيار قضاوت را از داور سلب كند و لذا مانع آن شود كه او با مراعات انصاف، منطق و عوامل خاص به حل مسايل بپردازد.

فيده همه شطرنجبازان و فدراسيونها را به پذيرش اين نظر فرا مى خواند. هر فدراسيون عضو فيده مختار است كه مقررات تفصيلى ترى را به اجرا درآورد، مشروط به اينكه:

الف) به هيچ وجه با قوانين شطرنج رسمى فيده در تعارض نباشد؛

ب) به قلمرو همان فدراسيونها منحصر شود؛

ج) براى هيچ يك از روياروييها] مچ ها [، مسابقات قهرمانى يا انتخابى تحت پوشش فيده، يا مسابقات عنوان گيرى درجه گيرى تحت پوشش فيده اعتبار نيابد.

تاريخچه شطرنج

در باره ي پيدايش شطرنج چندين روايت موجود است كه تنها تعداد كمي از آن ها معقول و باور كردني هستند. در ادامه اين روايت هاي مختلف را با هم بررسي مي كنيم تا به روايت واحدي دست پيدا كنيم. اولين داستاني كه بررسي مي كنيم، داستاني است كه ثعالبي در شاهنامه ي معروف به ابومنصور نقل مي كند. اين داستان را فردوسي نيز در شاهنامه با تفصيل بيشتر آورده است. داستان از اين قرار است كه وقتي طلحند، پسر ناي هندي در جنگ با گو پسر عمو و برادر امي بر سر پادشاهي كشته شد، مادرش از غم او افسرده گشت. گروهي از دانشمندان براي سرگرم كردن مادر و نيز نشان دادن وضعيت جنگي كه پسرش در آن كشته شد شطرنج را اختراع كردند. از اين داستان اگر به دليل نبودن مدارك كافي بگذريم، در ادبيات كهن هند دو اثر وجود دارد كه تا حدي قابل استناد هستند. در ادبيات هندي فقط دو اثر قابل قبول وجود دارد كه در زير به طور مختصر به شرح آن ها مي پردازيم. نخستين مطلب مربوط به اوايل قرن هشتم ميلادي است كه به زبان سانسكريت وبا نثري ساده نوشته شده است. سوباندهو(نام اين نوشته) درباره ي حكومت اودايانا پادشاه واتسا و ملكه اش مطالبي نگاشته است. در بين اين مطالب اشاره اي هم به مهره هاي شطرنج شده كه دقيقا مشخص نيست اين مطالب در مورد شطرنج امروزي است يا نوع ديگري از شطرنج، چرا كه نوع ديگري نيز هست كه با تاس بازي مي شود. نوشته ي ديگر مربوط به بانا نويسنده اي هندي است كه ضمن شرح دادن چگونگي پادشاهي سري هارشا كه در شمال هند حكومت مي كرده است، اشاره اي به آموزش شطرنج در دربار او دارد. اين نوشته در قرن هفتم ميلادي نگاشته شده كه كهن ترين نوشته ي مكتوب هندي در رابطه با شطرنج است. اكنون اگر دو سند قبلي را صددرصد قابل قبول بدانيم، از لحاظ قدمت در مقايسه با كارنامه ي اردشير بابكان كه در آن به وضوح از بازي شطرنج سخن رفته و مورد قبول مورخين برجسته است حدود سه قرن قديمي تر هستند. حتي اگر اين طور فكر كنيم كه كارنامه ي اردشير بابكان در زمان حكومت خسروپرويز(۶۲۸-۵۹۰ ِِِميلادي) تنظيم و نوشته شده باشد، باز هم اين كارنامه حدود يك قرن قديم تر نوشته شده است. بنابراين با توجه به آن چه گفته شد و همچنين با جمع بندي عواملي كه شرح آن ها گذشت، يعني قدمت بيشتر اسناد تاريخي ايران، بايد پذيرفت كه شطرنج بدون ترديد از ايران سر برآورده است. اسناد تاريخي اين نكته را روشن مي كنند كه ايران در پيش از اسلام براي پايه گذاري شطرنج گام هاي موثري برداشته بوده و حتي بعد از اسلام هم تا قرن شانزدهم ميلادي استادان ايراني سهم بسزايي در پيشرفت و گسترش شطرنج داشته اند.

مقاله در مورد شطرنج